W Mauzoleum Piastów przy bazylice w Krzeszowie, barokowym skarbie, który leży na trasie Głównego Szlaku Sudeckiego, znajduje się grób niezwykłego księcia – Bolka II Świdnickiego zwanego Małym. Co sprawiło, że ten Piast żyjący ponad sześć wieków temu nadal fascynuje? Na początku XX wieku powstał m.in. doktorat na temat jego polityki, a także związany z jego wyczynami witraż w kamiennogórskim ratuszu. Początek XXI wieku przyniósł m.in. powieść, konferencje naukowe, spektakl teatralny, serial telewizyjny, a także pomysł na wybudowanie pomnika w Świdnicy! To zaledwie ułamek kontekstów związanych z dziedzictwem księcia. Turystykę w Sudetach napędzają także zamki, z którymi był związany.
Życie i aktywność polityczna Bolka II to temat rzeka – niezwykle różnorodna i zawiła historia pełna ponadregionalnych,a nawet międzynarodowych kontekstów, niezwykłych zwrotów i dyskusyjnych interpretacji. Jest to materia zdecydowanie zasługująca na poważne opracowania i takich też się doczekała. Niniejszy artykuł stanowi jedynie zwięzłe nawiązanie do najważniejszych i najciekawszych aspektów związanych z historią księcia oraz z jego dziedzictwem. Szczególnie z tym, co związane jest z Sudetami oraz z inicjatywami podejmowanymi w tym regionie. Z tym, co jest pomostem między teraźniejszością a przeszłością.
Bohater kronik – Bolko II Mały
Bolko czy też Bolesław II Mały lub Świdnicki urodził się między 1309 a 1312 rokiem. Znamy dzienną datę jego śmierci: 28 lipca 1368. Był po śmierci swojego ojca księciem świdnickim już jako nastolatek, później również jaworskim czy łużyckim. Często mówi się o nim, że był ostatnim niezależnym księciem piastowskim na Śląsku. Okres jego rządów przypadł na trudne czasy schyłku niezależności tychże księstw. Jedno po drugim uzależniało się od Czech. Dominującą cechą polityki pierwszych lat władzy Bolka II było opieranie się zakusom silnego sąsiada. A chrapkę na tę ziemię miał Jan Luksemburski. Bolko wykazał się nie tylko docenionym zmysłem dyplomatycznym, prowadząc rozmowy z sojusznikami (a także odpowiednio się żeniąc!), ale i doskonałym wojownikiem, który wielokrotnie musiał podejmować się obrony własnego terytorium czy też odbijania go z rąk wroga.
U przodków, w tym u bardzo zasłużonego dziadka ze strony ojca, Bolka I, świdnicki książę podpatrzył taktykę solidnego umacniania granic państwa poprzez budowę i rozwój sieci zamków. Początkowo, jako wnuk Władysława Łokietka (ze strony matki), trzymał się blisko władców Polski. Nie bez powodu Długosz w swoich słynnych rocznikach odnotował na temat Bolka II: „stały i niezachwiany w wierności dla Polski; bo kiedy wszyscy inni książęta Szlązcy poodrywali się od królestwa Polskiego i przyjęli jarzmo Czeskie , on sam tylko pozostał wiernym królowi Polskiemu”. Układ sił politycznych i problemy dynastyczne sprawiły jednak, że ostatecznie śląski władca zbliżył się do rodu, z którym początkowo wojował. Swoją bratanicę, Annę, wydał za mąż za Karola IV Luksemburskiego, syna i następcę Jana Luksemburskiego.
Po bezpotomnej śmierci Bolka władaną przez niego dzielnicą, zgodnie z postanowieniami, rządziła wdowa, Agnieszka Habsburg. Po jej śmierci księstwo przypadło potomstwu Anny. Książę pochowany został w Krzeszowie. Zachował się jego tumbowy nagrobek. Cystersi pamiętali o zasługach Piastów i w czasie przebudowy klasztoru wybudowali im setki lat po śmierci książąt, wspaniałe barokowe mauzoleum.
Historia i legendy
Postać Bolka II fascynuje od dawna. Doskonale widać to na przykładzie ratusza w Kamiennej Górze. Budowla z 1905 roku znana jest z bogatego wyposażenia. Jedną z pereł magistratu jest sala witrażowa. Zdobią ją trzy barwne sceny z dziejów miasta. Cykl otwiera odbicie miasta z rąk Czechów przez Bolka II. Stało się to 1348 roku, po trzech latach panowania Czechów w miejscowości nad Bobrem. Śląski książę, by odzyskać miasto założone przez swojego dziadka i imiennika, zastosował fortel trojański znany z antycznych opowieści. Ukrył rycerzy w wozach, które zostały wpuszczone za mury. Ta brawurowa akcja zapewniła mu sławę. O naukowym zainteresowaniu księciem świadczyć może cytowana do dziś rozprawa doktorska „Die Politik Bolkos II” autorstwa Ericha Gosposa. Pochodzący z Katowic historyk obronił tę dysertację na uniwersytecie w Halle na początku XX wieku.
Ziemie usiane zamkami
Opracowania dotyczące Bolka II podają, że terytorium jego państwa obejmowało ziemie opierające się na południu o Sudety (granica z Czechami), a na północy sięgające pasa Przedgórza Sudeckiego. Było to księstwo świdnicko-jaworskie – obszar dynamicznie rozwijający się na przełomie XIII i XIV wieku. Rozciągało się od okolic Złotego Stoku po Łużyce. Konflikty nie powstrzymały ekspansji osadniczej na tych terenach. Powstawały nowe miasta, wsie oraz zamki broniące granic księstwa. Bolko II rozbudowywał również budowle obronne odziedziczone po przodkach. Cisy, Grodno, Rogowiec, Bolków, Javorník, Książ, Radosno, Gryfów, Chojnik, Czarny Bór, Wałbrzych… – to zaledwie kilka z zamków związanych z Bolkiem II i jego czasami. Dziś część z nich to już ruiny. Inne, jak choćby Książ – zostały bardzo mocno przebudowane i zachowane jako rezydencje (ostatni właściciele Książa, Hochbergowie, byli spokrewnieni z Piastami za pośrednictwem Promnitzów).
Niemniej to właśnie warowne budowle stanowią niezwykle ciekawą sudecką pamiątkę po piastowskim księciu. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na szczególny związek Bolka II z zamkiem Książ. Władca, za swoimi poprzednikami, ojcem i dziadkiem, tytułował się mianem pana Fürstenbergu. Sugeruje się, że to właśnie tam był ośrodek centralny jego władzy.
Rozkwit zainteresowania
Mniej więcej wokół daty 650-lecia śmierci księcia Bolka w 2018 roku da się zauważyć wzrost zainteresowania postacią i dziedzictwem wyjątkowego księcia znanego z talentów z zakresów dyplomacji, administracji i wojskowości. 10 listopada 2018 roku odbyła się premiera inscenizacji familijnej sztuki „Bolko Świdnicki: mały-wielki książę” z repertuaru Teatru Lalki i Aktora w Wałbrzychu. Widowisko gościło m.in. na zamku Książ. Tego samego roku w Świdnicy odbyła się konferencja naukowa „Bolko II Świdnicki. Fenomen ponad narodowość”. Towarzyszyły jej nie tylko referaty naukowe, ale i promocja książki: „Jaworowi ludzie”, czyli rzecz o czasach Bolka II Świdnickiego, autorstwa Joanny Żak-Bucholc. Bolko II zagościł również na małym ekranie.
Postać księcia, grana przez Andrzeja Popiela, była bohaterem kilku odcinków serialu TVP „Korona królów”. Wydany został również znaczek turystyczny upamiętniający Bolka II, a także okolicznościowa moneta wybita przez Mennicę Sudecką. Jedną z najnowszych inicjatyw jest pomysł postawienia księciu pomnika. O taką formę upamiętnienia władcy stara się Towarzystwo Regionalne Ziemi Świdnickiej. Zbierane są fundusze. O akcji można przeczytać na stronie Facebooka: www.facebook.com/KsiazeBolkoIISwidnicki/.
foto główne: kopia sarkofagu Bolka II w Muzeum Dawnego Kupiectwa w Świdnicy (po prawej), WELTHELLSICHT, CC BY-NC.
